Waterschaarste raakt
elk continent, ook de
continenten die niet als
droog bekend staan, zoals
Europa. Bijna 20 procent
van de inwoners van de
EU en 12 procent van de
Europese rivieren heeft nu
al te maken met water-
schaarste
(bron: EU).
DELTARES, SEPTEMBER 2014
W
ie de zoetwatervoorraad op wereldschaal bekijkt,
ziet geen probleem. Er is in principe genoeg
water om in de behoefte van de zeven miljard
inwoners te voorzien. Wie inzoomt op bepaalde
locaties ziet echter wel een probleem. Want voor water geldt
dezelfde economische wet als voor andere goederen: als de
vraag het aanbod overstijgt, treedt schaarste op.
En op diverse locaties is dat het geval. De menselijke vraag is
hier groter dan het natuurlijke aanbod en leidt tot schaarste,
ook wel waterstress genoemd. Soms incidenteel omdat het
aanbod onevenredig over het jaar is verspreid, maar steeds
vaker permanent omdat structureel meer water wordt ver-
bruikt dan aangevuld.
De verwachting is dat de waterstress de komende decennia
zal verergeren. Door een groeiende bevolking en toenemen-
de economische activiteiten zal de watervraag stijgen. En
in gebieden waar nu ook al weinig water beschikbaar is, zal
het aanbod door de gevolgen van klimaatverandering verder
afnemen.
Het lijkt erop alsof er een watercrisis aankomt.
‘Een crisis is een heftige situatie die ineens ontstaat, je
ziet het hooguit op het laatste moment pas aankomen. Bij
waterschaarste is daar geen sprake van. Het is een sluipend
probleem dat zich langzaam ontwikkelt over vele decennia.
Met de beschikbare water- en klimaatmodellen weten we
waar nu al problemen zijn, zowel permanent als incidenteel.
We hebben ook doorgerekend hoe de voorraad grond- en
oppervlakte water zich de komende vijftig tot honderd jaar
ontwikkelt. We weten al waar het probleem verergert of
tekorten gaan ontstaan.’
In welke regio’s moet men zich zorgen maken?
‘De belangrijkste gebieden waar nu al sprake is van perma-
nente waterschaarste zijn Noordwest-India, Noordoost-Chi-
na, delen van het Midden-Oosten en het midwesten van de
Verenigde Staten. In Europa is Zuidoost-Spanje erg kwetsbaar.
Door de klimaatverandering zal de situatie hier de komende
vijftig jaar alleen maar verergeren.
Daarnaast zal in een aantal landen de incidentele schaarste
overgaan in een permanente. Naast Zuidoost-Spanje zullen in
het mediterrane gebied ook Italië en Zuid-Frankrijk last krijgen
van permanente waterschaarste. Maar ook in Oost-Europa
gaat men het merken. Landen als Roemenië en Bulgarije
bijvoorbeeld hebben plannen om op grote schaal gewassen
voor biobrandstof te gaan verbouwen in gebieden waar de
waterbeschikbaarheid tijdens het groeiseizoen nu al gering is.’
Wat zijn de belangrijkste maatschappelijke
gevolgen van de toenemende waterschaarste?
‘De maatschappelijke impact is enorm. Het allerbelangrijkste
gevolg is dat de prijzen van water en voedsel gaan stijgen.
Dat heeft ingrijpende gevolgen voor de allerarmsten. Primaire
levensbehoeften als eten en drinken worden voor hen onbe-
taalbaar. Dat maakt waterschaarste tot één van de grootste
maatschappelijke problemen van onze tijd en ons allemaal
verantwoordelijk voor het zoeken naar oplossingen.
Minder water betekent ook dat het resterende water warmer
wordt, een effect dat door de klimaatopwarming nog wordt
versterkt. Dit heeft negatieve gevolgen voor de waterkwaliteit.
Bacteriën gedijen nu eenmaal goed in warm water, wat het
risico op ziektes vergroot.
Warmer water betekent ook dat het korte of langere tijd niet
geschikt is als koelwater voor elektriciteitscentrales. Onder-
zoek van de Wageningen Universteit heeft uitgewezen dat
energiecentrales die koelwater uit rivieren betrekken vanaf
2030 in de zomer daardoor 10 tot 15 procent minder capa-
citeit kunnen leveren. Dat lijkt weinig, maar heeft een enorm
prijsopdrijvend effect.
Als er te weinig oppervlaktewater is, zal er steeds meer
grondwater worden opgepompt. Grootschalig onttrekken
van grondwater veroorzaakt echter bodemdaling. Dat maakt
WATERSCHAARSTE
‘ÉÉN VAN DE GROOTSTE MAATSCHAPPELIJKE
PROBLEMEN VAN ONZE TIJD’
Al ruim tien jaar doet Marc Bierkens, hoogleraar hydrologie aan
de Universiteit Utrecht en senior onderzoeker bij Deltares, onderzoek naar waterschaarste op
mondiaal niveau. De resultaten baren zorgen, want de hoeveelheid water dreigt in steeds meer
regio’s permanent af te nemen. Komt er een watercrisis aan? En wat betekent dat voor onze
voedselvoorziening? ‘Het is een sluipend proces. Dat geeft weliswaar de kans op tijd maatrege
-
len te nemen maar dan moet de politieke wil wel aanwezig zijn.’
DOOR CARMEN BOERSMA
Marc Bierkens (1965) is hoogleraar hydrologie aan de Universiteit Utrecht en
senior onderzoeker bij Deltares. Zijn onderzoek richt zich onder meer op de groot-
schalige modellering van de hydrologische cyclus onder invloed van klimaatveran-
dering en directe menselijke ingrepen. Met behulp van een mondiaal hydrologisch
model en statistieken heeft zijn groep als eerste vastgesteld waar en hoeveel méér
grondwater er wereldwijd voor irrigatie wordt gebruikt dan er van nature wordt
aangevuld.
Anno 2014 hebben
ongeveer 700 miljoen
mensen in 43 landen te
maken met water-
schaarste. Als er geen
maatregelen worden
genomen loopt dit in
2025 op naar 1,8 miljard
mensen.
Waterschaarste heeft een
natuurlijke en menselijke
oorzaak. Het natuurlijke
aanbod is onevenredig
over het jaar en over de
aarde verspreid. Maar
door de mens wordt veel
water afgevoerd, veront
reinigd of niet duurzaam
beheerd (bron: UNDESA).
Het watergebruik is de
laatste eeuw twee keer
zo snel gegroeid als de
bevolking. Terwijl er
wereldwijd meer dan
voldoende water is, heeft
een groeiend aantal
regio’s te maken met een
chronisch watertekort
(bron: UNDESA).
FOTO: SAM RENTMEESTER
10
DOSSIER
WATERSCHAARSTE
