10-11 / 34
11
10
DELTARES, FEBRUARI 2015
DOSSIER
BODEMDALING
Schade aan huizen en infrastructuur, water-
overlast. Overheden besteden veel geld aan
het oplossen van deze problemen. Althans,
dat denken ze. Want van de ware oorzaak van
de schade zijn velen zich nog niet bewust.
Dat betekent dat ze vaak alleen bezig zijn met
symptoombestrijding. Gilles Erkens kent na ja-
ren onderzoek inmiddels wel de juiste oorzaak:
bodemdaling. En, belangrijker, de mogelijk
heden om het aan te pakken.
V
eengebieden zijn wereldwijd populaire gebieden. Van-
wege hun gunstige ligging bij de monding van grote ri-
vieren of vanwege de zeer vruchtbare grond. Veengebie-
den worden dan ook intensief gebruikt voor landbouw
en andere economische activiteiten, maar ook om er te
wonen. Omdat de veengrond nogal drassig of ‘slap’ is,
moet er voor het gebruik eerst worden gedraineerd.
Het kunstmatig verlagen van het grondwaterpeil is op zich een techniek
die al eeuwen oud is. Maar we weten pas sinds kort wat voor schade dit
kan aanrichten. Door het draineren en het gebruik start een proces van
krimp, oxidatie en samendrukken van het veen. Dit leidt tot volumever-
lies en de bodem daalt. Na verloop van tijd stuit de bodemweer op het
grondwaterpeil en moet opnieuw worden gedraineerd. Daarmee begint
het proces van bodemdaling van voor af aan. ‘Als je eenmaal begint
met pompen, kom je er nooit meer vanaf en daalt de bodemmaar
door,’ zegt onderzoeker en specialist bodemdaling Gilles Erkens.
Bodemdaling kennen we ook van gaswinningen. Zijn
er soms meerdere soorten?
‘Er zijn grofweg drie oorzaken van bodemdaling door menselijk han-
delen. Zo kan de bodem dalen door het structureel onttrekken van
grondwater. Bodemdaling kan ook optreden door winning van grond-
stoffen. Een derde soort is bodemdaling als gevolg van draineren van
veengebieden en het belasten van de grond. Van deze laatste soort
zijn nog te weinig mensen op de hoogte. Omdat dit wel heel veel scha-
de oplevert, willen we dat men zich hiervan meer bewust wordt en dat
dit hoger op de agenda komt.’
Over welke schade hebben we het bij bodemdaling
in veengebieden?
‘De schade is divers. In Nederland gaat het vooral om schade aan infra-
structuur, zowel boven als onder de grond. Het probleem is dat de bodem
daalt, maar gefundeerde bouwwerken niet. Dat brengt sluipenderwijs
enormveel schade toe aan gebouwen, wegen, stoepen en hekken. Riolen,
ondergrondse elektriciteitsverbindingen en gasleidingen kunnen ervan
breken. Je ziet dat gemeenten waar dit proces plaatsvindt een veel hoger
onderhoudsbudget nodig hebben dan andere gemeenten of regio’s.
In Nederland hebben we door goed watermanagement geen last van
overstromingen maar veel andere landen wel. Hier wordt veengebied
langs de kust gedraineerd voor landbouwactiviteiten en wordt het
land, doordat het daalt, steeds vaker overspoeld. Als het draineren niet
stopt, wordt de overstroming semipermanent en kunnen er geen acti-
viteiten meer plaatsvinden. Op het Indonesische eiland Sumatra is dit
bijvoorbeeld het geval. Hier zijn al hele stukken kust onbruikbaar door
het draineren voor palmolieplantages. Dan valt je investering wel heel
letterlijk in het water.’
Weten we hoe hoog de kostenpost is?
‘In Nederland gaat het om zo’n 250 euro per jaar per inwoner aan
extra onderhoud. De riolen moeten bijvoorbeeld twee keer zo vaak ver-
vangen worden als in gemeenten die geen slappe bodem hebben. Er is
dan minder geld voor een zwembad, sportveld of groen.
Wat de schade internationaal is, weten we nog niet. Maar we schatten
in dat ook dat fors oploopt. Bedreigde kustgebieden moeten beter be-
schermd worden en de kosten voor kustverdediging en watermanage-
ment kunnen dan flink oplopen.
Land dat al in zee is verdwenen of regelmatig onderloopt, kun je niet
meer gebruiken en levert je dus niets meer op. Daarnaast vermindert
ook de biodiversiteit omdat leefgebieden verdwijnen. Een bijkomend
effect van het droogleggen van veen is dat bij het oxidatieproces broei-
kasgassen vrijkomen. Recente studies tonen aan dat de belasting van
de atmosfeer door dit effect zeer aanzienlijk is.’
Waarom is het dan toch zo lastig om het onderwerp
op de agenda te krijgen?
‘Omdat het proces sluipend is enmensen zich er nog niet van bewust
zijn. Veel mensen in Nederland weten niet eens dat ze op veen wonen en
dat dit extra kosten aan hun huis met zichmeebrengt. Tot niet zo heel
lang geleden was het ook niet duidelijk dat die kosten één bron hadden. In
Nederland bestaat bodemdaling al 1000 jaar. Bij de overheid is daarvan
bij wijze van spreken 995 jaar lang alleen serieuze aandacht geweest
voor droge voeten houden. Gelukkig begint de stemming in Nederland te
veranderen en komen lokale bestuurders en parlement in actie. Nederland
Bodemdaling kost in
Nederland zo’n 250 euro
extra per bewoner per jaar
aan onderhoud van wo
ningen en infrastructuur.
Riolen in regio’s met een
slappe bodem moeten
eens in de 30 in plaats
van eens in de 60 jaar
vervangen worden. 2x zo
snel dus.
Het Griekse eiland Yali,
nabij Kos, is de belang
rijkste producent van
puimsteen voor Europa,
om in deltagebieden
wegen in slappe gebieden
te funderen. Puimsteen
zorgt ervoor dat de wegen
lichter zijn en minder
verzakken.
In Indonesië en Maleisië
is 25 miljoen hectare
veen langs de kusten, een
gebied ter grootte van
Engeland.
Oxiderend veen levert
broeikasgassen op. Indo
nesië is na USA en China
de grootste producent van
broeikasgassen: meer dan
500 ton CO
2
per jaar.
€250
CO
2
250 mld. m
2
DOSSIER
FACTS
‘HOE HARDER WE
POMPEN, HOE
HARDER WE NAAR
BENEDEN GAAN’
DOOR CARMEN BOERSMA
FOTO: SAM RENTMEESTER