Delta Life 10

DELTARES, SEPTEMBER 2018 8 precisiebombardementen uitgevoerd door drones of de inzet van social media om burgers te controleren en beheersen. Kromme: ‘Krachtige technologie vraagt om een groot verantwoordelijkheidsbesef.’ Ommisbruik te voorkomen, gelooft hij in democratisering van de tech­ nologie: iedereenmoet er toegang toe krijgen. Zo zat GPS eerst in kernkoppen, nu laat het campers hun weg vinden en was internet in den beginne alleen toegankelijk voor defensie, nu laat het de plattelandsbewoners in Afrika hun bankzaken per mobiel regelen. ‘Democratisering van sterke technologie is een voorwaarde om deze te beheer­ sen’, aldus Kromme. En daar ziet de futuroloog de groot­ ste verandering voor de toekomst: ‘Er komt een nieuwe organisatievorm op ons af waarin niet verantwoording en hiërarchie, maar de wijsheid van het collectief uit­ gangspunt is voor besluitvorming en innovatie.’ Sheikh waarschuwt dat technologie niet alleen zalig­ makend is, maar ook een barrière kan opwerpen in de relatie tussenmens en natuur. ‘Ik denk dat er op de lange termijn technologische oplossingen komen, zeker. Maar als we op de korte termijn niets doen, zullen toch erg lelijke dingen gebeuren.’ Sheikh wijst op een groeiende, mondiale middenklasse (in 2030 4,9miljard mensen groot) met hun eigen wensen en eisen. ‘Ze verwachten allemaal water uit de kraan. Een voorbeeld: de helft van al het water in Azië komt uit Tibet. Water is nu een zero-sum game: wat de één wint, verliest de ander.’ Dat, denkt Sheikh, leidt tot acute geopolitieke spanningen en een technologische oplossing op de korte termijn ziet hij niet. Wel een andere verhouding tussenmens en natuur: minder magie, meer rationaliteit. ‘De idee dat we de wereld kunnen ontwerpen en verbeteren, moeten we loslaten. We moeten de intrinsieke waarde van natuur erkennen.’ De natuur is niet neutraal en voor ons gebruik, maar een voorwaarde voor ons bestaan, met een eigen waarde. ‘We hebben nu vooral eenmorele in plaats van technologische revolutie nodig’, denkt Sheikh. Transparantie Beide analyses werpen nieuwe beheervraagstukken op. De analyse van Kromme (democratisering van techno­ logie en toenemende zelfvoorzienendheid) leidt tot de vraag hoe met collectieve schaarste om te gaan: wie is aan zet omnadelige consequenties van individueel ge­ drag op collectief niveau tegen te gaan? Sheikhs analyse (een nieuwe morele relatie tot de natuur) roept de vraag op hoe die bij mensen tussen de oren te krijgen. Beide denkers wijzen op dezelfde strategie: transparantie. Kromme: ‘Daarbij kan ook technologie worden ingezet. Denk aan de blockchain die op individueel niveau zicht­ baar maakt wat iemand verbruikt.’ Groepsdruk doet de rest: wie door de groep ter verantwoording wordt geroe­ pen, zal zich sneller naar de groepseisen schikken. Dit mechnisme zien we nu af en toe al in actie; Sheikh wijst op de morele verontwaardiging jegens zwem­ bad-eigenaren in Kaapstad tijdens de droogte. ‘Schaar­ ste werpt altijd nieuwe morele en ethische vragen op.’ Maar transparantie alleen is volgens Sheikh niet voldoende om individuele gedragingen bij te stellen. ‘Mensenmoeten niet alleen handelen vanuit een angst te worden berispt, ze moeten ook geloven in een norm: de natuur staat niet tegenover of onder ons, maar naast ons. We lopen door een omgeving die ons ‘draagt’. Dat moeten we meer beseffen.’ Wat dat betreft ziet Sheikh in de Nederlandse strijd met water een ideale mix tussen magie en rationaliteit. ‘We hebben altijd met de natuur gewerkt en ons daar niet boven verheven. Er is heel pre­ cies in dat landschap ingegrepen.’ Er zijn plekken waar de natuur haar gang mag gaan en de ruimte krijgt, en plek­ ken waar die is onderworpen en ‘gerationaliseerd’. Het uitgangspunt is omnooit onder water te komen staan, maar dat is niet alleen een technologisch uitgangspunt, aldus Sheikh, maar bovenal politiek en cultureel. Haroon Sheikh is gepromoveerd in de filosofie op een onderzoek naar de relatie tussen mo­ dernisering en traditie. Recent verscheen zijn boek Embed- ding Techno- polis.