Strategische Agenda 2022-2025

Strategische Agenda - Ver Vooruit, Vandaag Versnellen 15 Grenzen aan de draagkracht De grenzen aan de draagkracht van onze aarde staan steeds meer onder druk en zijn op bepaalde vlakken al overschreden. We zien steeds meer de effecten van klimaatverandering en tegelijk een afnemende weerbaar- heid en vitaliteit van ons ecosysteem. Die ontwikkelingen versterken elkaar: klimaatverandering is een stressfactor voor de bestaande ecologische systemen, en bij verlies aan natuurlijke veerkracht in rivier- en kustsystemen neemt het incasseringsvermogen voor extreme situaties af. De kust wordt bijvoorbeeld een stuk kwetsbaarder voor stormen als gevolg van het verdwijnen van mangrovebossen. Ook de grenzen aan het onttrekken van de benodigde grondstoffen aan het systeem en de wijze waarop we ge- bruikte materialen als afval in het systeem ‘dumpen’ wordt steeds meer als urgent probleem gezien. Verder zijn er wereldwijd steeds meer zorgen over de toe- nemende vervuiling van onze leefomgeving en het effect daarvan op onze gezondheid en de biodiversiteit. Denk aan de hoeveelheid (micro)plastic in het milieu, stikstof- en fosfaatoverbelasting, en de opkomst van nieuwe zorgwek- kende stoffen die persistent in het milieu en de voedsel­ keten opduiken. Klimaatverandering vereist rigoureuze veranderingen. De inspanning om de van fossiele energie afhankelijke wereld- economie om te buigen naar een zero-emissie economie en samenleving is immers immens. Dit wordt in grote mate ook maatschappelijk onderkend, zo blijkt uit de niet-aflatende stroom aan wetenschappelijke publicaties, artikelen, inge- zonden brieven en opinies in de media. Deze richten zich niet alleen op het tegengaan van klimaatverandering maar in toenemende mate ook op een pleidooi om stevig in te zetten op klimaatadaptatie. Tegelijk leidt de aanpak om klimaatverandering tegen te gaan tot politieke polarisatie omdat het alle sectoren en iedereen zal raken in het dage- lijks leven. De aanpak van het verlies aan biodiversiteit leidt eveneens tot grote controverses want ook dit raakt direct aan economische belangen van bepaalde groepen in de samenleving. De aanpak van de stikstofcrisis is hier een goed voorbeeld van. Wel zien we een toenemend draagvlak voor de inzet op klimaatadaptatie: samenlevingen zijn zich aan het aanpas- sen aan meer of minder water, verzilting en toenemende risico’s op natuurrampen die het gevolg zijn van extremere weersomstandigheden. Druk op de ruimte in Nederland Een belangrijke en complicerende factor is dat de grote op- gaven rond woningbouw, bereikbaarheid, natuurkwaliteit, waterbeheer, landbouw en de energievoorziening allemaal een claim leggen op de ruimte. Om dit in goede banen te leiden, is meer regie nodig. Er is dan ook een breed draag- vlak voor meer aandacht voor de ruimtelijke ordening. Daarbij lijkt de tijd rijp om de ondergrond en het water­ systeemmeer sturend te laten zijn in de afwegingen voor het ruimtegebruik en de inrichting. De voortschrijdende bodemdaling en klimaatverandering veranderen immers de condities voor alle functies als gevolg van toenemende verzilting, verdroging, vergroting van de kwetsbaarheid voor overstromingen, etc. De grote uitdaging wordt om de lange termijn, die per definitie met onzekerheden omgeven is, goed te verbinden met de beslissingen op de korte ter- mijn ten aanzien van de inrichting, beheer en onderhoud van de beschikbare ruimte in Nederland. Goede (water)systeem­ analyses naar de samenhang zijn hierbij onmisbaar. Versnellen van transities Er is een drietal ontwikkelingen die deze complexe opgaven in een stroomversnelling brengen. De Covid-19 pandemie, die de wereld disruptief grote veran- deringen brengt, heeft wereldwijd geleid tot grote steunpak- ketten voor de samenleving. Dit biedt de mogelijkheid om een versnelde transitie door te voeren door inmeer duurzame activiteiten te investeren. In Europa en Nederland zijn fondsen gevormd waarin grote bedragen zijn gereserveerd voor dit ‘groene herstel’. De komende tien jaar wordt hiermee een grote omslag beoogd, al zien we in de praktijk nog slechts een beperkte inzet op een transformatie naar een duurzamere economie. Wat we wel zien, is veel aandacht voor het belang en de betekenis van kennis en innovatie. Ook is er als gevolg van de pandemie een toenemende aandacht voor gezondheid. De betekenis van water voor een goede gezondheid en goed voedsel zal de komende tijd weer meer in de belangstelling staan. Ten tweede voelt de financiële sector onder druk van toezicht­ houders zich steeds meer geroepen om verantwoording af te leggen over hun handelen in het licht van duurzaaheids- opgaven. Denk aan de lange termijn risico’s zoals het niet duurzaam op orde zijn van productiefactoren, zoals water- schaarste op productielocaties. Daarnaast zijn grote inves- teerders als de Wereldbank, Asian Development Bank en FMO veeleisend ten aanzien van de ecologische en sociale effecten van projecten en programma’s.